Asyż
Asyż to zabytkowe miasto środkowych Włoszech, położone na zachodnich stokach góry Monte Subasio (1290 metrów n.p.m.). Przez miejscowych nazywane bywa "miastem pokoju", "sercem świata", a także"duchową stolicą chrześcijan". Wszystko to za sprawą jednego człowieka - św Franciszka, który postanowił niegdyś tu porzucić swoje doczesne życie i w całości poświęcić się Bogu. Początki miasta sięgają zamierzchłych czasów starożytnych, kiedy to znajdowała się tu niewielka osada etruska. Około IIII wieku p.n.e. została podbita i zajęta przez Rzymian, którzy utworzyli tu swoją kolonię zwaną Asisium. W czasie ich rządów niewielka wioska rozrosła się w znaczący ośrodek handlowy i kulturalny regionu. Po upadku Cesarstwa miasto było wielokrotnie najeżdżane i łupione przez barbarzyńców. Pod koniec VI wieku Asyż został zajęty przez Longobardów, których w VIII stuleciu przegoniły z miasta oddziały Karola Wielkiego (747-814). Począwszy od XII wieku Asyż stanowił część Księstwa Spoleto, a w 1367 roku stał się częścią Państwa Kościelnego. W 1860 miasto zostało włączone w skład nowo powstałego Zjednoczonego Królestwa Włoch.
Jednym z najcenniejszych zabytków Asyżu jest usytuowana na Wzgórzu Piekielnym (nazwa szczytu związana jest z wykonywanymi na nim wyrokami śmierci) monumentalna gotycka Bazylika św. Franciszka (Basilica di San Francesco d'Assisi). Budowę świątyni która składa się z dwóch kościołów usytuowanych niemal jeden na drugim, rozpoczęto wkrótce po śmierci jej patrona i zakończono już 1253 roku. Wnętrze bazyliki ozdobiono pięknymi freskami, które stworzone zostały przez najznamienitszych ówczesnych włoskich malarzy. Zwiedzanie kompleksu warto zacząć od kościoła dolny w którym znajduje się Kaplica Grobu św. Franciszka. Mimo, że pochowano go w kościele wkrótce po śmierci to miejsce jego spoczynku przez stulecia pozostawało nieznane. Dopiero papież Pius VII w 1818 pozwolił franciszkanom na poszukiwania grobu, które jeszcze w tym samym roku zakończyły się odnalezieniem sarkofagu pod głównym ołtarzem świątyni. Relikwie złożono w wykutej w skale kaplicy, w szerokiej kolumnie ustawionej w miejscu znalezienia ciała. W skład całego założenia wchodzi także budynek klasztorny, który swój obecny kształt uzyskał w drugiej połowie XV wieku w czasach panowania papieża Sykstusa IV. Dzień po kanonizacji św. Franciszka, w dniu 17 lipca 1228 roku, papież Grzegorz IX zmienił nazwę szczytu na którym znajduje się bazylika na Wzgórze Rajskie. W 2000 roku Bazylika św. Franciszka została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Pozostałe ważne zabytki Asyżu to m.in. gotycka Bazylika św. Klary (Basilica di Santa Chiara), romańsko-gotycki kościół św. Piotra (Chiesa di San Pietro), pozostałości XII wiecznego zamku Rocca Maggiore romański kościół św. Damiana (Chiesa di san Damiano), zabytkowy budynek ratusza miejskiego (Palazzo dei Priori), położona na stoku góry Subasio Pustelnia Carceri oraz gotycka katedra św. Rufina (Cattedrale di San Rufino). W mieście zachowały się także liczne pozostałości z czasów rzymskich. Są to m.in. starożytne mury obronne, ruiny forum oraz dominująca nad centrum Asyżu okazała fasada świątyni Minerwy. Odwiedzając Asyż koniecznie trzeba wybrać się także do usytuowanej w pobliżu miasta barokowej Bazyliki Najświętszej Maryi Panny od Aniołów (Basilica Papale of Santa Maria degli Angeli). Świątynia ta wzniesiona została w latach 1569-1679 w celu ochrony ważnych miejsc związanych z działalnością św. Franciszka. W jej wnętrzu znajdują się dwie niepozorne budowle, które stanowią cel pielgrzymek licznych wiernych z całego kraju. Pierwszą z nich jest niewielka kaplica zwana Porcjunkula (cząsteczka), którą św. Franciszek otrzymał od benedyktynów i założył w niej pierwszy klasztor franciszkański. Drugą budowlą zaś, jest Cappella del Transito (Kaplica Przejścia) w której w 1226 roku Franciszek dokonał swojego żywota.
San Gimignano
San Gimignano średniowieczne miasto otoczone kamiennym murem w prowincji Siena, w środkowej Toskanii, położone na wzgórzu na wysokości 334 m. Określane mianem “średniowiecznego Manhattanu”. W przeszłości mieszkańcy miasta budowali domy z wysokimi wieżami, widocznymi z dużej odległości od miasta, Miały one charakter obronny. W razie ataku na miasto, właściciele domów wchodzili na wyższe kondygnacje odcinając drogę nieprzyjaciołom. Najczęściej polegało to na wciąganiu na górę długich drabin. Na takie bezpieczeństwo mogli sobie pozwolić tylko zamożni mieszkańcy. Często zdarzało się, że rywalizowali oni między sobą o to, kto wybuduje wyższą wieżę. Najwyższy dopuszczalny poziom wyznaczała wieża ratusza.
Wąskie uliczki, historyczne kamienice, place pełne ludzi, najlepsze trattorie i świetne lody, a wokół przepiękna sceneria toskańskich wzgórz z winnicami i gospodarstwami agroturystycznymi. Historyczne centrum miasta praktycznie w całości otoczone jest kamiennymi murami. Do miasta wchodzi się przez jedną z kilku bram. Wszystko co znajduje się za murami miasta wpisane jest na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO.
Bagnoregio
Bagnoregio to niewielkie zabytkowe miasteczko w centralnej części Włoch, niedaleko Jeziora Bolsena na otoczonym gęstymi lasami malowniczym szczycie skały tufowej. Jego historia sięga czasów starożytnych. W VI wieku p.n.e. Etruskowie założyli tu jedną ze swoich osad. W średniowieczu swoją siedzibę miała tu stolica diecezji, a w 1217 roku urodził się tu wybitny włoski teolog, filozof i doktor Kościoła Katolickiego 0 św. Bonawentura (1221-1274). W skutej trzęsienia ziemi jakie nawiedziło te tereny zniszczona została znaczna część zabudowy miejskiej oraz prowadzący do miasteczka most. Spowodowało to praktycznie odizolowanie miasta od reszty świata (pozostały tylko jedne kręte schody) a co za tym idzie także jego stagnację. Bagnoregio zachwyca każdego przybywającego turystę swoim bajkowym wręcz położeniem. Do miasta prowadzi jedynie zawieszony ponad przepaścią wąski most. Bardzo często doliny otaczające Bagnoregio spowite są przez mgły, co powoduje że wygląda ono jak wyspa zanurzona w morzu chmur. Skała na której wzniesione jest miasto nieustannie poddawana jest korozji i powoli osuwa się wraz z miejscowymi domostwami.Obecnie miasteczko zamieszkiwane jest na stale tylko przez kilkanaście osób. W sezonie letnim, kiedy przybywają tu turyści liczba ta zwiększa się do kilkuset. Idealna niezachowana, średniowieczna zabudowa, cisza oraz spokój czynią z Bagnoregio idealne miejsce dla ludzi szukających ucieczki od hałasu i pośpiechu dnia codziennego. W miasteczku nie ma samochodów i dostać się można do niego tylko pieszo przez most.
Loreto
Loreto zaprojektowane przez włoskiego architekta z Florencji – Antonio da Sangallo Młodszego – i wzniesione w XVI w., zostało dodatkowo wzmocnione wiek później. Charakterystyczna dla miasta jest masywna linia murów obronnych. Do budowli obronnych miasta należą też: Bastione del Comune (zbudowane w latach 1518–1519) oraz Le Mura Castellane (pochodzące z lat 1517–1520).
W Loreto znajduje się późnogotycka bazylika Santa Casa z XV w., miejsce kultu maryjnego, z tzw. Świętym Domkiem, który według legendy jest nazaretańskim domem Maryi. Miał on zostać przewieziony z Nazaretu do Włoch przez rodzinę De Angelis, która chciała w ten sposób uchronić go przed zniszczeniem. W sanktuarium znajduje się też przedstawienie bitwy warszawskiej 1920 roku ora tablica upamiętniająca poległych żołnierzy Pułku Ułanów Karpackich, którzy przebyli trasę Tobruk – Loreto – Monte Cassino – Ancona – Bologna.
Na Placu Madonny po prawej jego stronie jest Pałac Apostolski, którego budowę rozpoczęto według projektu Bramantego. Prace kontynuowali Antonio da Sangallo i G. Boccalini, a ukończył go w latach 1749-1750 L. Vanvitelli. Z lewej strony znajduje się Pałac Iliryjski, wzniesiony według projektu G. Mariniego w latach 1831-1835. W środku można zobaczyć fontannę (1604–1614), dzieło G. Fontany i C. Maderno. Natomiast dzwonnica jest dziełem L. Vanvitellego (1745). Obiektem zainteresowania przyjeżdżających do Loreto są też mozaiki autorstwa Guida Reni, freski Luki Signorellego i rzeźby Raffaella da Montelupo.
Otvieto
Otvieto położone na płaskim szczycie wielkiego wulkanicznego wzgórza słynie przede wszystkim z katedry Duomo, najpiękniejszej w Umbrii, budowanej przez trzy wieki. Jednak równie słynne są tunele pod centrum starego miasta, liczne winnice otaczające Orvieto i magiczna studnia św. Patryka. Przy jej projektowaniu brał udział sam mistrz Leonardo da Vinci, a projekt na ówczesne czasy był najnowocześniejszym w świecie. Charakterystyczne dla miasta są spiralne kominy kamienic i domów, które wypuszczają dym w kształcie kółek. Orvieto to również miejsce, w którym narodziła się tradycja obchodzenia święta Bożego Ciała.
Cortona
Cortona założona przez Etrusków ok. 3000 lat temu, była jednym z ich najważniejszych ośrodków (jedna z Ligi Dwunastu Miast). Longobardowie ją zniszczyli, ale wkrótce została odbudowana. Do 1325 r. była częścią diecezji Arezzo i została podniesioną przez Jana XXII do rangi biskupstwa. W XIV w. była rządzona przez Casalich, by potem stać się częścią Wielkiego Księstwa Toskanii.
W Cortonie znajduje się sanktuarium św. Małgorzaty z Cortony (Basilica di Santa Margherita), patronki miasta, którą można zobaczyć w srebrnym, przeszklonym sarkofagu w głównym ołtarzu.
Z placu obok kościoła roztacza się ładny widok na dolinę Valdichiana i jezioro Trasimeno. Powyżej, na wzgórzu znajduje się forteca Medicich zbudowana w XVI r. przez Cosimo I na starych umocnieniach, pamiętających czasy etruskie. Ma kształt trapezoidu z czterema narożnymi bastionami.
Miasto jest usytuowane na zboczu. Bardzo charakterystyczne dla Cortony są strome, wąskie i malownicze uliczki, szczególnie te wzdłuż stoku. Domy są stare, głównie z kamienia. Jedna z niewielu poziomych ulic Via Nazionale prowadzi do Rynku z charakterystycznym XIII wiecznym budynkiem ratusza (Palazzo Comunale) z wieżą zegarową. Na ruinach dawnego kościoła prawdopodobnie z IV w., który z kolei stał na fundamentach pogańskiej świątyni została zbudowana katedra Duomo Santa Maria Assunta. Powstała w obecnym kształcie w 2 poł. XIV w. na podstawie projektu Giuliano da Sangallo. Wnętrze katedry w znacznym stopniu przebudowano w XVIII w. Na fasadzie pozostały ślady poprzednich budowli.
Kościół św. Franciszka przy Via Berrettini był budowany od 1245 r. w stylu gotyckim, jako jeden z najwcześniejszych kościołów franciszkańskich. Ma typowy dla Franciszkanów kształt, jedna nawa zakończona ołtarzem głównym i dwoma bocznymi małymi kaplicami. Kościół był przebudowany w XVII w. w panującym wtedy stylu baroku. W barokowych ołtarzach podziwiać można obrazy, jak np. arcydzieło XVII w. "Zwiastowanie" namalowane przez Pietro da Cortona. Przechowywane są tu relikwie, które można zobaczyć. Fragment Krzyża Świętego przywieziony z Konstantynopola oraz habit, poduszka i Biblia św. Franciszka. W mieście znajduje się muzeum Palazzo Pretorio oraz muzeum diecezjalne, jedno z ważniejszych w Toskanii z uwagi na duże zasoby dzieł sztuki włoskiej z XIV-XV w.
Mury otaczające miasto na długości 3 km zawierają sporo elementów etruskich z ok. V w. p.n.e. Późniejsze fragmenty rzymskie i średniowieczne są mniejsze i bardziej zunifikowane.
Poza miastem, na północ, na zboczu znajduje się renesansowa świątynia Santa Maria Nuova i kościół Santa Maria delle Grazie, budowany w latach 1484-1515 przez Francesco di Giorgio Martini.
